พืชที่ให้สีครามธรรมชาติ

พันธุ์ไม้ที่ให้สีครามมีหลากหลายสกุล พืชในสกุล Indigofera ซึ่งปลูกและใช้กันมากในทวีปอเมริกา แอฟริกา และเอเชีย สายพันธุ์ที่นิยมใช้ย้อมสีครามธรรมชาติ ได้แก่ Indigofera arrecta ปลูกมากในประเทศอินเดีย ให้ผลผลิตใบครามสูง จึงให้ครามปริมาณมาก, Indigofera suffruticosa Miller ssp. suffruticosa ครามใหญ่ (อุบลราชธานี) หรือ ครามเถื่อน, Indigofera suffruticosa Miller ssp. guatemalensis และ Indigofera tinctoria Linn. ซึ่งเป็นสายพันธุ์ที่นิยมใช้สกัดสีครามในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย มีลักษณะทางพฤกษ์ศาสตร์ เป็นไม้พุ่มสูงประมาณ 1-1.5 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรียงสลับ ดอกช่อออกตามซอกใบ แต่ละดอกมีลักษณะคล้ายดอกถั่ว ยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร กลีบดอกสีชมพูและเป็นฝักเล็กๆ ฝักออกเป็นกระจุก ฝักตรงหรือฝักงอโค้งเล็กน้อย ภายในฝักมี 7-12 เมล็ด

นอกจากนี้ยังมีพืชในสกุลอื่นๆ ที่ให้สีคราม ได้แก่ Polygonum tinctorium ใช้มากในจีน เวียดนาม และญี่ปุ่น, Isatis tinctoria Fort. ใช้กันมากในทวีปยุโรป มีชื่อเรียกโดยทั่วๆ ไปว่า “Woad”, Lonchocarpus cyanescens ใช้กันมากในไนจีเรีย แอฟริกาตะวันตก, Wrightia tinctoria ใช้กันมากในอินเดีย, Strobilanthes flaccidifolius หรือ Baphicacanthus cusia Brem. ใช้มากในไทย ลาว เวียดนาม ซึ่งในประเทศไทยเรียกพืชชนิดนี้ว่า “ฮ่อม”

สารสำคัญ สารสีน้ำเงินในต้นคราม ชื่อ indigotin หรือ indigo blue

ประโยชน์ ใช้ย้อมผ้าหรือเส้นใย (ฝ้าย/ไหม) ให้เป็นสีน้ำเงิน

เอกสารอ้างอิง

เต็ม สมิตินันทน์ ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (ชื่อพฤกษศาสตร์-ชื่อพื้นเมือง) กรุงเทพ : ห้างหุ้นส่วนจำกัด ฟันนี่พับบลิชชิง,2523

สะอาด บุญเกิด จเร สดากร และพิทย์พรรณ สดากร ชื่อพรรณไม้ในประเทศ กรุงเทพ : พ. จิระการพิมพ์, 2525

ประทีป มีศิลป์ ไม้ย้อมสีสีที่มีคุณค่าของไทย เอกสารเผยแพร่ งานสัปดาห์หนังสือการเกษตรแห่งชาติ : ศูนย์วิจัยหม่อนไหมศรีสะเกษ สถาบันวิจัยหม่อนไหม กรมวิชาการเกษตร, 2530